Działalność proroków

Kim jest prorok? Może lepiej byłoby zacząć, kim był?
Termin niby nam znany, nam codziennym zjadaczom chleba. Określenie to funkcjonuje nadal w dzisiejszym, codziennym języku. Nie zawsze poprawnie rozumiane, najczęściej przekrętnie. Bo wiadomości nasze opieramy albo na pobieżnej znajomości, choćby według Słownika języka polskiego, który bardzo ogólnie powiada, że prorok to reformator religijny, któremu przypisuje się szczególne posłannictwo Boże i zdolność przepowiadania przyszłości. Prorocy zapowiadali koniec swata. I to w zasadzie wszystko. No może jeszcze odwołanie do kilku przysłów „Obym był fałszywym prorokiem, oby moje słowa się nie sprawdziły. Co rok to prorok, czy nikt nie jest prorokiem we własnym kraju. Bądź na tym, co nam łaskawie podadzą lub rzucą media.
A tym czasem, aby dobrze zrozumieć to pojęcie, trzeba wyjść od Starego Testamentu. Obok powszechnie używanego w języku hebrajskim „nabi” ( być może znaczący „mówca”, „głosiciel”, bardziej prawdopodobne jednak „powołany”, pojawiają się tam również takie jak, „ro’eh – widzący (=jasnowidz) i chozeh – patrzący, widzący ( prawdopodobnie pochodzi od rzeczownika wizja). W oby tych przypadkach zawarta jest sugestia, co do sposobu odbioru objawienia, czy w końcu po prostu „mąż Boży”. Te określenia jednak nie ogarniają jeszcze całości istoty urzędu proroka.
Wielu uczonych stara się szukać analogii pozabiblijnych. Ze względu na powiązanie Izraela z innymi narodami Wschodu, wśród których również występowali ludzie obdarzeni głębszym poznaniem religijnym, przemawiający w imię własnych bóstw, powstaje pytanie o wpływ ich na pochodzenie profetyzmu Izraela. Szukano, więc w Mezopotamii, w kulturach arkadyjskich i sumeryjskiej, w Kankanie i Fenicji a także w Egipcie. W ocenie form czy osób pozabiblijnych mających jakieś analogie z profetyzmem Izraela trzeba stwierdzić jednak, co następuje:
- Prorok Izraela jest zawsze podporządkowany „duchowi Jahwe”, stoi na straży suwerennej władzy Boga, co wyodrębnia go od zjawisk pozabiblijnych zarówno mezopotamskich, kaanejskich, czy egipskich.
- Prorokom pozabiblijnym całkowicie obca jest chęć oddziaływania na życie moralne ludzi, co stanowi istotną cechę działalności Proroków Izraela.
- Prorocy Izraela nieraz interweniowali również w sprawach politycznych, gdyż w społeczności teokratycznej nabierały one znaczenia religijnego
Ich działalność nie była wynikiem naturalnych uzdolnień, lecz wypływała z charyzmatycznego oddziaływania Ducha Jahwe. Ruch ten był charyzmatem, tj. łaską Bożą mającą na celu dobro religii objawionej. Jako taki był on niezależny od zasług obdarzonego nim człowieka, który stawał się narzędziem Boga dal przekazywania słowa Jego ludowi.
- Prorokami byli ludzie należący do różnych stanów społecznych. Byli nimi zarówno pasterze, rolnicy, zbieracze sykomory sędziowie, kapłani, czy arystokraci. Byli to zarówno młodzieńcy jak i dojrzali mężowie. Ich wszystkich cechowała jasna świadomość Bożego powołania.
Powołanie podejmowali czasami ochoczo, „oto ja, poślij mnie”, czasami z lekiem i pełnia obaw, a czasami wręcz uciekali przed Bogiem jak Jonasz.
Powołanie stanowiło, zatem nie tylko początkowy, ale także najważniejszy, istotny moment posłannictwa prorockiego. Było ono zarazem przełomowym momentem życia proroka, od którego rozpoczynało się całkowite podporządkowanie Proroka Bogu. Siłą wiodącą jest tu  Duch Boży, który wpływa na to, co prorok ma mówić i co ma czynić. Działanie Ducha Bożego idzie we wielu kierunkach: najczęściej wzmacnia On i podnosi proroka, niekiedy przełamuje też jego opór i lęki.
Występując przeciw fałszywym prorokom zarzucali im przede wszystkim to, że Bóg ich ‘nie posłał” i do nich nie mówił, że głosili własne wymysły dla zysku lub poklasku od ludzi.
- Prorok nie miał właściwie życia „prywatnego”, gdyż wszystko w jego życiu zostawało podporządkowane służbie posłannictwu wyznaczonemu jemu przez Boga.
Byli autentycznymi świadkami, aż do męczeństwa czy śmierci za swe przekonania włącznie. Cuda, które dokonywali oraz spełniające się ich proroctwa, czyli przepowiednie przyszłych wydarzeń, były jedynie nadzwyczajnym potwierdzeniem ich posłannictwa.
Treść głoszonej przez nich nauki była całkowicie zgodna z całokształtem prawd  religijno-moralnych objawionych przez Boga, a zawartych we wszystkich Księgach Pisma św. razem wziętych.
Reasumując powyższe elementy, charakteryzujące posłannictwo proroków Izraela, za ks. Edwardem Zawiszewskim, trzeba stwierdzić, że byli to ludzie zdrowi psychicznie, którzy powołani i oświeceni przez Boga, głosili w Jego imieniu prawdy religijno-moralne, strzegli czystości wiary i obyczajów ludu Bożego. Dla nas zaś Ludu Bożego Nowego Testamentu rozstrzygającym kryterium profetyzmu izraelskiego jest potwierdzenie ich posłannictwa przez Pana Jezusa.
Jak podaje ks. E. Zawiszewski, liczba proroków izraelskich nie jest dokładnie znana. Najbardziej znani są ci, którzy, pozostawili po sobie spuściznę literacką, czyli tak zwani „ prorocy pisarze”. Dużo mniej wiadomo na temat tych, którzy nie pozostawili żadnego dzieła spisanego, są to tak zwani „prorocy słowa mówionego” ( A. Läpple). Obok tych dwóch grup, Biblia wspomina jeszcze trzecia grupę proroków „bezimiennych”, których nie nazywa z imienia.. Obok nich Pismo św. w Księgach świętych mówi o znacznej, lecz trudnej do określenia liczbie tzw. „uczniów proroków”, czyli gorliwych wyznawców Jahwe skupiających się na ogół wokół proroków charyzmatycznych.
Czas teraz przedstawić, najlepiej chronologicznie tych, których Bóg przeznaczył do misji prorockiej, abyśmy mogli odszukać więcej wiadomości na temat ich postaci działalności w Biblii. Za publikacją Ks. Edwarda Zawiszewskiego. Księgi proroków. Pelplin 1995 przedstawiamy skrót prezentowanej przez autora listy proroków:
Prorocy słowa mówionego:
 Gad – wspomniany przez 1Sm 22,5 i 2Sm 24,11; Natan – 2 Sm 7,1nn i 1Krl 1,10n – to dwaj charyzmatyczni doradcy króla Dawida.
Achiasz z Szilo - mówi o nim 1Krl 11,29; 14,1 – kiedy wspomina przepowiednie dotyczącą podziału królestwa, a później potępienie przez proroka króla Jeroboama za kult cielców.
Szemajasz - 1 Krl 12,21n – prorok powstrzymujący króla Roboama od bratobójczej wojny.
Czy także prorok nieznany, który w 1Krl 15,11n przeklina ołtarz nieprawy w Betel.
Inni prorocy słowa wspomniani w Biblii to: Jehu – 1 Krl 16,1n – przepowiadający koniec Baszy w Izraelu, Chananiasz – 2Krn 16,7n – wtrącony do więzienia z upominanie Asy w Judzie, Micheasz syn Jimli ( 1 Krl 22,8n), Jehazjel (2 Krn 20,14); Eliezer (2 Krn 20,37) i Zachariasz syn Jojady ( 2 Krn 24,20n).
Spośród wszystkich proroków słowa mówionego największym był niewątpliwie Eliasz i jego uczeń Elizeusz.
Eliasz – już jego hebrajskie imię  ̉̉elijjah, ̉elijjahu – Jahwe jest moim Bogiem – wskazuje na wyjątkowe posłannictwo proroka. Pochodzący z Tisbe, najwybitniejszy prorok działał za czasów izraelskiego władcy Achaja (873-853) i jego żony Jezabeli córki Etbaaala, władcy Tyru i kapłana bogini Asztarty.  Dzieje Eliasza włączone do obszernego opisu panowania władcy Achaja (1 Krl 16,29- 22,40) oraz jego syna Ochozjasza ( 1 Krl 22,52 – 2Krl 1,18) to nieustanna batalia, prowadzona w Królestwie Północnym w imieniu prawdziwego kultu Jahwe. Zarówno Achab, jak i jego następca Ochozajasz, zwracali się nie tylko do Jahwe, ale i do Baala oraz jego towarzyszki Aszery, prosząc o zimowe deszcze i letnia rosę, niezbędne do użyźnienia gleby oraz uzdrowienie. Eliasz musiał występować nie tylko przeciwko licznym prorokom Baala i Aszery, ale i przeciwko licznym prorokom Jahwe. Dla Eliasza oddawanie czci Jahwe polegało nie tylko na zachowywaniu właściwego kultu, lecz zobowiązywało króla także do przestrzegania słowa Jahwe, przekazanego przez proroków, takich jak Eliasz, i do posłuszeństwa Prawu Mojżeszowemu, biorącemu w obronę ubogich. Pod wpływem królowej Jezabel, Felicjanki, dom królewski zaczął naśladować nieizraelskie wzorce władzy królewskiej, w których siła dynastii wspierała się na mocy patronujących jej bóstw.
Elizeusz ( jego hebrajskie imię  ̉elisza – znaczy Bóg wybawił) to uczeń i następca Eliasza. Stał na czele wspólnoty proroków prowadzących życie osiadłe. Był duszpasterzem i przywódcą duchowym Izraela za królów: Jorama, Jehu, Joachaza, i Joasza. W trosce o dobro duchowe Izraelitów włączył się także w nurt wydarzeń politycznych i współdziałał Z ówczesnymi królami. Autor biblijny przedstawia Eliasza jako wielkiego cudotwórcę, który przewyższył Eliasza liczbą i niezwykłością cudów.
Można powiedzieć, że Eliasz wraz ze swoim następcą, Elizeuszem, uratował wówczas naród izraelski od utraty wiary w jednego boga. Dlatego w tradycji ludowej przyrównywano go do Mojżesza. Znalazło ono swój wraz w późniejszych przekazach, że kiedyś ma powrócić, aby razem z Mojżeszem ogłosić „Dzień Pański” (Syr 48; Ml 3.23; Mt 11,14; Mk 9,11n; Łk 1,16n).
Po prezentacji proroków słowa mówionego, czas na proroków pisarzy. Było ich szesnastu, ze względu na wielkość ich ksiąg dzielimy ich na czterech większych ( Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel i Daniel) i dwunastu mniejszych ( Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Konasz, Micheasz, Nahum, Habakuk, Sofoniasz,, Aggeusz, Zachariasz i Malachiasz).
Dzisiaj częściej stosowany jest podział chronologiczny:
- okres asyryjski ok. 770 - 612 przed Chr. to działalność proroków: Amosa, Ozeasza, Abdiasza, Micheasza, Izajasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza i Jonasza
- okres nowobabiloński od. 612 – 538 przed Chr. – to czasy Jeremiasza, Barucha, Ezechiela, Daniela i Jola.
- okres perski ok. 638 - 450 przed Chr. i działający w nim Aggeusz, Zachariasz i Malachiasz.